Rạn nứt mối liên kết xuyên Đại Tây Dương

Sự căng thẳng của mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương không nằm ngoài dự đoán của giới chuyên gia bởi ở nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump từng thể hiện rõ chủ trương không ưu tiên EU và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Trong 4 năm nắm quyền, nhà lãnh đạo Xứ Cờ hoa thường xuyên gây sức ép, yêu cầu các đồng minh châu Âu đóng góp tài chính nhiều hơn cho nhiệm vụ phòng thủ chung. Những rạn nứt quan hệ hiện nay được nhận định là sự tiếp nối của quá khứ.

Sau khi trở lại nắm quyền ở Mỹ, ông Trump tuyên bố sớm áp mức thuế 25% đối với hàng hóa nhập khẩu từ EU. Ủy ban châu Âu (EC) từng cảnh báo, châu Âu sẽ có phản ứng cứng rắn và ngay lập tức đối với các rào cản thương mại được đưa ra không phù hợp. Với kim ngạch trao đổi thương mại đạt khoảng 1.500 tỷ USD/năm, mối quan hệ kinh tế Mỹ-EU được xem là “động mạch chính” của kinh tế toàn cầu. Một cuộc chiến thương mại, nếu bị khơi mào, rõ ràng sẽ gây tổn thất lớn cho hai bên và làm xáo trộn trật tự kinh tế thế giới.

Niềm tin giữa các đồng minh ở hai bờ Đại Tây Dương tiếp tục lung lay nghiêm trọng sau Hội nghị An ninh Munich lần thứ 61 vừa qua tại Đức. Trái với bầu không khí tích cực của hội nghị trước đây, Hội nghị năm nay diễn ra trong căng thẳng với những phát ngôn cho thấy rõ sự lạnh nhạt giữa Mỹ và châu Âu. Tại hội nghị, Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance chỉ trích gay gắt các đối tác châu Âu. Cảnh báo về làn sóng di cư ồ ạt ở châu Âu, ông Vance bày tỏ lo lắng về điều mà ông cho là “sự thoái lui của châu Âu khỏi một số giá trị cơ bản nhất của mình, những giá trị tương tự với Mỹ”. Phó Tổng thống Mỹ cho biết, Chính phủ Mỹ có những ưu tiên hoàn toàn khác, thậm chí là một thế giới quan hoàn toàn khác với châu Âu. Những phát biểu của ông Vance đã “dội gáo nước lạnh” vào các đồng minh. Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius gọi những phát biểu của ông Vance là “không thể chấp nhận được”; trong khi Bộ trưởng Ngoại giao Italia Antonio Tajani tuyên bố, những phát biểu này không phục vụ lợi ích của bất kỳ ai.

Quan điểm khác biệt giữa Mỹ và EU trong hàng loạt vấn đề từ thương mại, thuế quan, đóng góp ngân sách quốc phòng cho đến di cư, biến đổi khí hậu khiến mối quan hệ song phương đứng trước thách thức. Mâu thuẫn lợi ích về cuộc xung đột tại Ukraine càng khoét sâu thêm rạn nứt. Việc Mỹ xúc tiến một loạt động thái ngoại giao riêng với Nga mà bỏ qua Ukraine lẫn EU đã khiến các nước Lục địa già bất mãn. Động thái của Washington có thể làm vị thế, tiếng nói của EU bị giảm sút, đồng thời làm thay đổi cán cân địa chính trị của khu vực. Một cuộc họp khẩn bởi vậy đã được các lãnh đạo châu Âu tổ chức ở Pháp để lập chiến lược phối hợp hành động. Chủ tịch EC Ursula von der Leyen thừa nhận, EU đang đứng trước ngã rẽ an ninh.

Dù không hài lòng với cách tiếp cận của ông Trump, châu Âu được cho là vẫn khó lòng theo đuổi đường lối tách biệt, khi châu lục này phụ thuộc vào Mỹ ở nhiều khía cạnh. Về kinh tế, Mỹ là đối tác thương mại hàng đầu của EU. Về quân sự, Mỹ là nước đóng góp nhiều nhất về chi tiêu quốc phòng trong NATO, liên minh mà hầu hết các quốc gia châu Âu là thành viên. Về năng lượng, châu Âu đang nhập khẩu nhiều khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Mỹ sau khi Nga cắt giảm nguồn cung khí đốt.

Với chủ trương “Nước Mỹ trước tiên”, chính quyền Tổng thống Trump tập trung xử lý các vấn đề liên quan trực tiếp đến lợi ích của Mỹ, hơn là củng cố quan hệ đồng minh. Việc Mỹ và châu Âu ngày càng khác biệt trong cách tiếp cận các vấn đề chiến lược có thể khiến cục diện địa chính trị toàn cầu đứng trước những ngã rẽ mới. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo EU đang nỗ lực thúc đẩy đối thoại, đàm phán thay vì đối đầu để cải thiện mối quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương.

Cập nhật 28/2/2025