Trình diễn Lễ Nhảy lửa dân tộc Pà Thẻn, tỉnh Tuyên Quang

Lễ Nhảy lửa là một trong những nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Pà Thẻn, là minh chứng cho sức mạnh của con người trong cuộc sống và những ước mong chế ngự được thiên nhiên để sinh tồn và phát triển. Đồng thời có ý nghĩa gắn kết cộng đồng và bảo lưu được rất nhiều giá trị văn hóa truyền thống từ đời này qua đời khác. 

Hàng năm, khi mọi công việc đồng áng đã xong xuôi, đồng bào dân tộc Pà Thẻn lại tổ chức Lễ Nhảy lửa để mừng cho mùa màng bội thu và mong cho mọi người, mọi nhà được mạnh khỏe, bình an. Đối với người Pà Thẻn, vị thần tối cao nhất là thần lửa và ngọn lửa mang lại sự may mắn cho họ.

Mở đầu, thầy cúng thắp nến và bày các lễ vật lên mâm cúng, sau đó thắp 3 nén hương cắm vào bát hương trên bàn rồi đốt thêm ba nén hương cầm đến cắm dưới đất bên cạnh ghế nơi thầy cúng ngồi. 

Sau đó, thầy ngồi vào ghế cúng, tay cầm que tre gõ vào đàn Pàn dơ vừa lắc vòng, thân người bật lên theo từng nhịp gõ, miệng đọc bài cúng đầu tiên nói lên lí do tổ chức Lễ Nhảy lửa bằng tiếng Pà Thẻn.

Nội dung của bài cúng: “Tháng 10, ngày 16 sư thầy Pốc huơ so tờ Pong, tôi gọi các thần, thần phải thưa, tôi gọi sư thầy và quân binh phải đến” cứ thế gọi hết 28 tên các ông sư thầy về đầy đủ. Thầy lại nói: “Hôm nay triệu tập các sư thầy và quan binh về đây, không phải vì lý do lễ tết hay ma chay, mà gọi về đây vì các học trò và muôn dân muốn được thưởng thức một Lễ hội cầu lửa, để xua đi tà ma, đem lại niềm vui cho mọi người, đem lại ấm lo cho mọi nhà”. 

Khi được các thần đồng ý, thầy cúng sai các học trò bắt đầu châm lửa vào đống củi. Tiếp đó, thầy quay về đàn cúng, tay gõ đàn Pàn dơ và lắc Pà sán tầu liên tục, miệng đọc các bài cúng.

Nội dung bài cúng là mở đường lên trời để tìm các vị thần ở trên trời về nhập vào các chàng thanh niên đã ngồi chờ. Người ta cho rằng, lúc này ông thầy đang xuất hồn đi chu du ở thế giới bên kia để tìm các vị thần. 

Sau tiếng nhạc nổi lên cùng với lời gọi của thầy cúng khoảng 20 – 30 phút, từng chàng trai người bắt đầu rung lên, ánh mắt tự nhiên khác lạ, đầu lắc đi lắc lại… Họ nói rằng các thần ở trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. 

Cứ thế họ lao vào nhảy múa giữa đống lửa đang đỏ hồng, với bàn chân trần và dùng tay bốc than tung lên, ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy. Khi một người nhảy xong lao từ trong đống than hồng ra thì lại có một người khác tiếp nối, cũng có khi hai, ba người cùng vào nhảy một lúc.

Những chàng trai dường như có một sức mạnh vô hình, kỳ bí khi "giao thoa" cùng lửa trước sự gieo hò và cổ vũ của những người xem như không hề cảm thấy sức nóng của than. Trong lúc đó, thầy cúng vẫn không ngừng gõ đàn và đọc bài cúng, thầy cúng cũng như hòa vào nhịp nhẩy của các học trò, toàn thân của thầy rung lên bần bật trên ghế. Khi hết sức mạnh, họ tự bị đẩy ra khỏi đống lửa, trở về ngồi lễ và lại lắc lư trong tiếng nhạc, chờ thần linh ban tiếp sức mạnh cho đợt nhảy mới và một lúc sau người lại rung lên, đầu lắc liên tục, rồi bất ngờ họ lại thay nhau lao vào đống lửa nhảy múa với than hồng.

Phần nhảy lửa cứ thế và diễn ra trong khoảng một tiếng cho đến khi lửa tàn hẳn. Khi lửa đã tàn, than đã nguội, thầy cúng tiếp tục gõ Pàn dơ, khấn cúng tiễn thần thánh trở về trời và khấn xin các thần, thánh không nhập vào những người nhảy lửa nữa, để họ trở lại trạng thái bình thường, lúc này các học trò của thầy mới dần tỉnh táo lại, điều kì lạ là họ không thấy đau và cũng không hề bị bỏng. 

Lễ nhảy lửa kết thúc thầy cúng đọc bài cúng cảm ơn các vị thần đã xuống góp vui cho dân làng, cầu mong các vị thần phù hộ cho dân làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy lửa sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia.

Lễ Nhảy lửa là nguồn tư liệu quan trọng giúp cho việc nghiên cứu truyền thống, lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán, tín ngưỡng của cộng đồng người Pà Thẻn ở thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang nói riêng và của người Pà Thẻn nói chung.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học của di sản, ngày 1/6/2023 Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa Lễ Nhảy lửa của người Pà Thẻn, tỉnh Tuyên Quang vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia nhằm quảng bá và tôn vinh những giá trị văn hóa đặc sắc của di sản, qua đó nâng cao ý thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và Nhân dân trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản; từ đó gắn kết con người với cộng đồng, môi trường sống trong lành, gần gũi với thiên nhiên, thân thiện với môi trường, góp phần phát triển sản phẩm du lịch độc đáo, riêng có thu hút khách du khách đến với Tuyên Quang.