Người Giấy ăn Tết

Người Giấy chơi Tết.

Trong một năm người Giấy có hàng chục cái Tết lớn, nhỏ. Dù Tết đó có to hay nhỏ thì người Giấy cũng không bỏ qua cái Tết nào. Xem ra đối với người Giấy, chỉ có tháng 11 âm lịch là không có Tết, các tháng còn lại hầu như đều có cả. Nào là Tết rằm tháng riêng, nào Tết tháng Ba thanh minh, nào Tết tháng Bẩy mừng cơm mới… Nhưng Tết ăn to nhất, vui nhất và kéo dài nhất phải nói đến Tết Nguyên đán. Người Giấy gọi là “Cân siêng láo” nghĩa là ăn Tết to. Để chuẩn bị cho cái Tết được đầy đủ, đầm ấm và vui tươi thì từ những ngày đầu tháng chạp, mọi người, mọi nhà đều nghĩ về Tết và chuẩn bị để đón Tết. Nào là làm nhà mới, sửa chữa nhà cũ cho khang trang, nào đi lên rừng chặt cây kéo về bản, xếp thành đống to, đống nhỏ đầy cả sân và xung quanh nhà để làm củi đun trong những ngày Tết và dự trữ cho mùa mưa. Không những thế mà còn phải lo lợn Tết, gạo nếp gói bánh trưng, bánh bỏng, quần áo cho các con, các cháu diện trong những ngày Tết. Vì thế ngày xưa có gia đình người Giấy thì mong Tết đến, nhưng cũng có gia đình là sợ Tết đến. Người giấy có câu:

Pú đi cân siêng tsố

Pú hố cân siêng cúng

Nghĩa là:

Người giàu ăn Tết vui

Người nghèo ăn Tết bần cùng

Ngày nay, mọi gia dình người Giấy đều mong đến Tết chứ không sợ đến Tết như ngày xưa nữa nên trong bài hát về Tết của người Giấy có đoạn:

Đươn siêng đươn dù vàng

Đươn tó chàng tó cú

Đươn soong dù phú nòi

Nghĩa là:

Tháng Tết tháng nhàn dỗi

Tháng ăn chơi đánh cầu

Tháng phong lưu con trẻ

Hay là

Đươn siêng vân sấu ít

Rúm mịt tấu sì sì

Đươn siêng vấn sấu nghì

Bầư mấy pì sươn cứn

Bấư hinh tín sươn mặc

Nghĩa là:

Ngày mùng một tháng giêng

Gió xuân thổi nhè nhẹ

Ngày mùng hai tháng giêng

Lá non nhú vườn trên

Lá gừng sen vườn quả.

Tháng giêng người Giấy gọi là tháng Tết. Tháng Tết là tháng xum họp, là tháng vui chơi, tháng nghỉ ngơi, an dưỡng để chuẩn bị bước vào mùa vụ mới.

Trong tháng Tết người Giấy mời bạn bè, mời khách xa gần ca hát, kèn trống vang khắp xóm làng. Bếp lửa hồng thâu đêm để người già tâm tình, uống rượu, để trai gái học hát, học thổi kèn, học đánh đàn, kéo nhị, thổi sáo vui xuân. Tết hàng năm, từ rằm tháng chạp người Giấy ở nhà luôn ngóng trông người thân đang đi học, đi làm ăn, công tác xa nhà về xum họp, người đi làm dâu, ở rể mong được trở về quê hương, gia đình cùng ăn Tết. Người Giấy nghĩ dù có hay không có nhiều tiền của, bữa ăn to hay nhỏ cũng là bữa cơm Tết.

Vào những ngày gần Tết, người người, nhà nhà người Giấy đều háo hức mua sắm, tu sửa, dọn dẹp nhà cửa chờ đến Tết. Bận rộn nhất là ngày 30 Tết, mỗi người một việc để chuẩn bị cho bữa cơm tất niên cuối năm. Người thì gói bánh trưng, người thì rang bánh bỏng, người thì say bánh khảo, người thì tráng bánh phở. Không ai bảo ai nhưng mỗi công việc đều hoàn tất vào khoảng 3 giờ chiều ngày cuối năm.

Trong những ngày đầu năm mới, nếu như dân tộc Hà Nhì thì kiêng không ra khỏi nhà và sang chơi nhà người khác, dân tộc Tày thì kiêng ăn thịt chó, thịt vịt, không nhặt rau, không quét nhà, rửa bát, hay dân tộc Mông thì kiêng không giẫm lên bếp, không để nước làm tắt lửa trong bếp… còn dân tộc Giấy thì kiêng mùng 1 Tết, người phụ nữ sẽ không được đi chơi nhà khác, không quét nhà và không ăn rau xanh…

Như các cụ xưa có câu “Tháng giêng là tháng ăn chơi”, người Giấy cũng vậy, trong những ngày Tết cổ truyền, họ thường chơi tung còn (hay còn gọi là Tó tôm), đánh cầu lông gà (hay còn gọi là Tó Cú), Tó Má Lẹ (hay còn gọi là Tó mặc lẹ), hát đối, đu quay.

Hiện nay, với sự phát triển không ngừng của xã hội, một số nét văn hóa riêng trong phong tục Tết của dân tộc Giáy cũng phần nào bị mai một. Trao đổi với nghệ nhân Lò Văn Chiến, ở Bản Tả Sín Chải 2 – phường Đông Phong cho biết: Ngày xưa ở những cánh đồng, bãi dặm, các đôi trai gái thường hát ống, hát ban đêm trong những ngày Tết, nó tạo nên một đời sống tinh thần phong phú và vui tươi của người Giấy. Tuy nhiên, ngày nay thì những cuộc hát như trước không còn nữa, giới trẻ cũng ít quan tâm tới hát dân ca. Để tiếp tục lưu giữ, bảo tồn và phát huy những phong tục, tập quán riêng trong ngày Tết của dân tộc mình, chúng tôi sẽ luôn quan tâm đến việc truyền dạy cho thế hệ trẻ những phong tục tốt đẹp, loại bỏ những cái xấu, còn cổ hủ, lạc hậu. Riêng đối với hát dân ca của người Giấy cần có sự sưu tầm, nghiên cứu và khôi phục gìn giữ truyền thống về hát dân ca, có như vậy một nét văn hóa đặc sắc trong ngày Tết của dân tộc Giấy mới không bị mai một.

ĐL