Nhà sàn truyền thống đồng bào Thái Lai Châu

Bản nhà sàn truyền thống của đồng bào Nậm Mạ, huyện Sìn Hồ

Bản Hua Ná, xã Pa Khóa, huyện Sìn Hồ là một trong những địa chỉ được nhiều người ở Lai Châu biết tới khi nhắc đến việc lưu giữ vẻ đẹp của nhà sàn dân tộc Thái Tây Bắc. Trưởng bản Hua Ná, Lò Văn Uốn vui vẻ nói: "Ở Hua Ná có 96 hộ dân thì chỉ có 3 hộ không sống trong nhà sàn, còn lại các hộ đều sống trong những ngôi nhà sàn xưa cũ, mộc mạc và đậm chất truyền thống. Việc giữ gìn văn hóa nhà sàn luôn luôn trong ý thức của từng hộ dân. Người dân trong bản chúng tôi luôn quan niệm nhà sàn là nơi sinh hoạt gia đình thiêng liêng, chính vì thế không gian ấy luôn luôn phải được bền vững".

Theo ông Lò Văn Uốn, ngôi nhà sàn xưa của tổ tiên được làm hầu hết bằng gỗ lim, gỗ sấu từ trên rừng, ngâm gỗ 1 - 3 tháng trong ao nước để dùng gỗ đó làm cột cho ngôi nhà. Nhà của người Thái thường dựng cao chừng 2 mét so với mặt đất để chống ẩm thấp và thú dữ.

Mái nhà sàn được lợp đá

Điều đặc biệt trong ngôi nhà sàn người Thái đó là không sử dụng bất kì một mẩu sắt nào để vít, chằng chéo xây dựng. Nhà sàn thường được chia thành 3 - 5 gian buồng; tùy vào điều kiện và hoàn cảnh gia đình mà có nhà chia thành 7 gian buồng; nhà nào càng nhiều gian là thể hiện sự khá giả và sang giàu. Nhà sàn ở Hua Ná được trang trí nhiều hoa văn họa tiết tinh xảo như hình bông hoa, sừng trâu, răng cưa... ở sà nhà, lan can cầu thang, trên cửa sổ...  

Đồng bào Thái quây quần bên những ngôi nhà sàn truyền thống

Bản Nậm Mạ 2, xã Nậm Mạ thuộc vùng thấp của huyện Sìn Hồ cũng là nơi được xem là gìn giữ tốt những nét đẹp văn hóa độc đáo của nhà sàn dân tộc Thái Tây Bắc. Ông Lò Văn Nguyễn, Trưởng bản Nậm Mạ 2 cho biết: Khi phải di chuyển từ bản cũ lên khu tái định cư, tất cả các hộ đều đã mang theo toàn bộ cột, khung, xà, thưng dựng mà không hề bỏ lại.

Đường vào bản với những ngôi nhà sàn truyền thống

Những ngôi nhà sàn ở bản Nậm Mạ 2 vẫn giữ được thiết kế truyền thống là có hai cầu thang lên xuống nằm ở đầu nhà và cuối nhà. Theo quan niệm, cầu thang ở đầu nhà thường dành cho nam giới, những người cao tuổi đi lại; còn cầu thang cuối nhà là dành riêng cho con dâu, phục vụ việc nấu nướng, nội trợ, bếp núc. Bếp được đặt ở trong nhà và luôn luôn có lửa hồng để sưởi ấm không khí. Bếp lửa được người Thái coi như là "trái tim", là "linh hồn" của ngôi nhà. Để phù hợp hơn với điều kiện sinh hoạt hiện nay, nhiều ngôi nhà sàn cũng được quây gỗ kín gầm; mua tấm lợp tôn thay bằng ngói đá cho mái nhà...

Gầm sàn là nơi sinh hoạt, sản xuất

Cầu thang lên xuống của một ngôi nhà sàn cổ

Những ngôi nhà sàn bình dị với mái phủ rêu phong lóp ló sau những rặng cây nằm quần tụ ven suối, tất cả đã tạo nên khung cảnh sơn cước đặc trưng quê hương của dân tộc Thái Tây Bắc. Dù cuộc sống có thay đổi thì đồng bào Thái nơi đây vẫn sinh hoạt yên ấm bên trong ngôi nhà sàn đã gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của dân tộc mình./.

Dương Dương - TP Lai Châu